گواهی سپرده نفت خام چیست و به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟ شرایط و نحوه خرید

یکی از بخش‌های اضافه شده به بازار سرمایه و بورس، خرید گواهی سپرده نفتی است که برای فعالان در بخش خصوصی و حتی سرمایه‌گذاران عمومی امکان‌پذیر است. این گواهی سپرده‌گذاری در بورس انرژی و کالا برای خرید فرآورده‌های نفتی از جمله نفت خام کاربرد دارد و می‌تواند بسیار سودآور باشد. در ادامه این مطلب از اینوستو تصمیم داریم در خصوص نحوه خرید گواهی سپرده نفتِ خام و مزایا گواهی سپرده نفت خام بیشتر توضیح دهیم.

گواهی سپرده نفت خام چیست؟

گواهی سپرده نوعی اوراق بهادار است که مالکیت کالای خاصی را به دارنده‌ی آن می‌دهد و به پشتوانه‌ی آن قبض انبار استانداردی ارائه می‌شود که توسط انبارهای مورد تایید بازار بورس صادر می‌شود. به این ترتیب، گواهی سپرده نفتِ خام سنگین نوعی گواهی سپرده است که مالکیت نفت خام را نشان می‌دهد و پشتوانه‌ی قبض آن توسط شرکت ملی نفت ایران صادر می‌شود و شخص می‌تواند با تحویل گواهی سپرده‌گذاری نفت خود، معادل یک بشکه نفت خام دریافت نماید یا آن را در بازار ثانویه مربوطه معامله کند.

معامله گواهی سپرده نفتِ خام و میعانات گازی در بورس انرژی انجام می‌شود و ماهیت آن با اوراق سلف موازی استاندارد نفت خام متفاوت است.

چه افرادی می‌توانند گواهی سپرده نفت خام را بخرند؟

یکی از سوالاتی که برای سرمایه‌گذاران مطرح می‌شود این است که چه کسانی می‌توانند برای خرید گواهی سپرده نفتِ خام و میعانات گازی اقدام کنند و آیا امکان خرید و معامله این نوع گواهی سپرده برای همه‌ی کدهای معاملاتی امکان‌پذیر است؟

در پاسخ به این سوال باید گفت، با توجه به اطلاعیه‌ی بورس انرژی ایران در اولین مرحله‌ی عرضه‌ی این اوراق در بورس انرژی، فقط فعالان اقتصادی و اشخاص حقوقی قادر به خرید گواهی سپرده نفت خام بودند و اشخاص حقیقی یا افراد عمومی نمی‌توانستند این اوراق را خریداری کنند.

آیا افراد حقوقی می‌توانند گواهی سپرده نفت خام بخرند؟

بله، همانطور که گفته شد، در اولین مرحله‌ی عرضه اوراق گواهی سپرده نفتِ خام، تنها اشخاص حقوقی و فعالان اقتصادی می‌توانند برای خرید این گواهی سپرده اقدام کنند.

آیا افراد حقیقی می‌توانند گواهی سپرده نفتی بخرند؟

طبق آنچه گفتیم، در حال حاضر امکان خرید و معامله گواهی سپرده نفت خام سنگین برای سرمایه‌گذاران حقیقی وجود ندارد اما در مراحل بعدی احتمالا امکان معامله برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سبدگردان‌ها فراهم می‌شود و کدهای حقیقی نیز می‌توانند برای خرید غیرمستقیم این اوراق اقدام کنند.

هر فرد حقوقی و حقیقی می‌تواند تا چه میزان نفت خام خریداری کند؟

افراد حقوقی در مرحله‌ی اول عرضه‌ی گواهی سپرده نفتِ خام می‌توانند حداقل 1000 بشکه نفت خام معادل 1000 گواهی سپرده‌‌ی نفت خام سنگین خریداری کنند.

چه مقدار از نفت خام تولیدی در کشور به بورس انرژی اختصاص داده شده است؟

در مرحله‌ی اول عرضه‌ی گواهی سپرده نفتِ خام 36 میلیون بشکه نفت خام و 36 میلیون بشکه میعانات گازی برای بورس انرژی اختصاص داده شده است که این میزان کمتر از 5 درصد از تولیدات نفت و میعانات گازی کشور در یک سال است. به طور کلی میزان عرضه‌ی نفت خام و میعانات گازی در بازار بورس بسیار کمتر از تولیدات کشور است.

شرط معامله گواهی سپرده نفت خام چیست؟

یکی از شرایط معامله گواهی سپرده نفتِ خام این است که در دوره‌ی اول عرضه‌ی این گواهی‌های سپرده، فقط افراد حقوقی مانند شرکت‌ها و نهادها قادر به خرید اوراق هستند. البته گفته شده این شرایط فقط برای دوره‌ی اول عرضه‌ی این اوراق است تا ریسک عرضه اولیه کم شود. در مراحل بعدی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سبدگردانی نیز می‌توانند برای خرید و معامله این اوراق به صورت غیرمستقیم اقدام کنند.

بعلاوه یکی دیگر از شروط معامله و خرید گواهی سپرده نفتِ خام سنگین این است که در مرحله اول اشخاص حقوقی باید حداقل 1000 گواهی سپرده نفتی که معادل 1000 بشکه نفت خام است را خریداری کنند. سپس تا مدت 18 ماه نیاز به پرداخت به هزینه‌ی انبارداری نیست اما پس از پایان این مدت مالکان باید هزینه‌ی انبارداری را نیز پرداخت کنند.

برای خرید گواهی سپرده نفت خام به چه مدارکی نیاز داریم؟

اشخاص حقوقی که نحوه خرید گواهی سپرده نفتِ خام را می‌خواهند بدانند، در وهله‌ی اول لازم است کد صادراتی در بورس انرژی داشته باشند. برای این کار باید مدارکی ارائه کنند تا بتوانند برای خرید و معامله گواهی سپرده نفتِ خام مورد تایید بورس انرژی باشند. این مدارک برای شرکت‌هایی که در خارج از ایران فعالیت می‌کنند شامل موارد زیر می‌شود:

• ارائه‌ی فرم درخواست به زبان انگلیسی و فارسی
• ارائه‌ی اساسنامه شرکت
• تصویر مدارک شرکت یا مجوزهای فعالیت مانند کارت بازرگانی مورد تایید کنسولگری ایران در کشور محل فعالیت
• تصویر پاسپورت مدیر عامل و مالک یا مالکین شرکت
• اگر شرکت وکیل قانونی در ایران دارد، باید تاییدیه‌ی فرم مربوطه به همراه وکالتنامه رسمی و مدارک هویتی وکیل ارائه شود. این فرم همچنین باید مورد تایید مراجع و سرکنسولگری در کشور مربوط برسد.

مدارک مورد نیاز برای شرکت‌های فعال در داخل ایران

شرکت‌هایی که در داخل ایران به ثبت رسیده‌اند، برای معامله گواهی سپرده نفتِ خام سنگین به مدارک متفاوتی نیاز دارند. این شرکت‌ها در واقع تنها با داشتن کد معاملاتی بازار بورس می‌توانند در بورس انرژی خرید و فروش کنند. مدارک مورد نیاز برای این شرکت‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

• فرم احراز هویت
• فرم اخذ کد
• تصویر اساسنامه شرکت
• تصویر شناسنامه ملی شرکت و شرکت‌نامه
• پروانه بهره‌برداری
• تصویر شناسنامه و کد ملی مدیر عامل و تمام اعضای هیات مدیره شرکت
• آگهی تاسیس شرکت در روزنامه
• آخرین تغییرات روزنامه رسمی
• تصویر کد اقتصادی
• شماره حساب برای واریز وجه در قالب یک نامه

شرکت‌ها می‌توانند با ارائه‌ی این مدارک و دریافت کد معاملاتی خود برای معامله در بورس انرژی و خرید گواهی سپرده نفتِ خام سنگین اقدام کنند.

زمان و نحوه معاملات گواهی سپرده نفت خام چگونه است؟

معامله گواهی سپرده نفتی از 2 اسفند 1401 آغاز شده و برای این معاملات دوره‌ی 36 ماهه تعیین شده است. قیمت این گواهی سپرده تحت تاثیر قیمت جهانی نفت خام و به صورت ارزی انجام می‌شود اما پرداخت هزینه‌ها به صورت ریالی است. تمام اشخاص حقوقی در داخل و خارج ایران که کد معاملاتی داشته باشند، می‌توانند برای خرید این گواهی‌های سپرده اقدام کنند.

لازم به ذکر است، در معامله گواهی سپرده‌ی نفت خام باید کارمزد معاملات بورس نیز پرداخت شود. نحوه خرید گواهی سپرده نفتِ خام به صورت تحویل فیزیکی، در صورت رسیدن به حد نصاب خرید است و با اوراق بهادار هم می‌توان در طول دوره‌ی معاملاتی به خرید و فروش پرداخت.

پس از پایان دوره‌ی معاملات، افرادی که گواهی سپرده‌ی نفت خام دارند و چیزی دریافت نکرده‌اند، پس از کسر هزینه‌های مربوطه به نماد معاملاتی دیگری منتقل می‌شوند.

نحوه خرید گواهی سپرده نفت خام

معامله گواهی سپرده نفتِ خام و میعانات گازی در روزهای دوشنبه، سه شنبه و چهارشنبه انجام می‌شود. ساعت 10:30 تا 11:00 ساعت پیش‌گشایش است و از ساعت 11:00 تا 14:00 نیز معاملات در سامانه بورس انجام می‌شود. به این ترتیب اشخاص حقوقی دارای کد بورسی می‌توانند با بررسی شرایط و ارائه‌ی مدارک مورد نیاز برای خرید این گواهی‌های سپرده اقدام کنند.

خرید گواهی سپرده نفت خام امکان تحویل کالا هم دارد؟

بله. معاملات گواهی سپرده‌های نفتی در بورس انرژی امکان تحویل نیز دارند. در واقع هر گواهی سپرده معادل یک بشکه نفت خام یا میعانات گازی است که اگر حد نصاب خرید انجام شود، دارنده گواهی می‌تواند با ارائه‌ی مدارک به شرکت ملی نفت ایران، برای تحویل فیزیکی کالای خریداری شده‌ی خود اقدام کند.

چگونه کالای خریداری شده را تحویل بگیریم؟

اشخاص حقوقی که نسبت به خرید گواهی سپرده نفت خام سنگین اقدام کرده‌اند، لازم است درخواستی مبنی بر تحویل کالای خریداری شده به شرکت سپرده‌گذاری ارائه دهند تا نامه‌ی معرفی به شرکت ملی نفت ایران و تایید آن را دریافت کنند. سپس این کالا در زمان مقرر به خریدار تحویل داده می‌شود که به این عمل Roll Over گفته می‌شود.

این گواهی تاریخ انقضا ندارد اما اگر دوره‌ی معاملاتی تمام شود و خریدار برای تحویل کالای خود اقدام نکند، هزینه‌های مربوط به Roll Over کسر شده و گواهی به یک نماد جدید منتقل می‌شود.

مزایای استفاده از گواهی سپرده نفتی

از مزایا گواهی سپرده نفت خام سنگین می‌توان به امکان فروش محصولات شرکت نفت در بازار جدید اشاره کرد. با ارائه‌ی این گواهی سرمایه‌گذاری، اشخاص حقوقی می‌توانند وارد حوزه‌ی خرید و فروش شوند. اما از مزایای خرید و معامله گواهی سپرده نفتی برای خریداران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قابلیت معامله در عرصه‌ی بین‌المللی
• شفافیت در بازار
• معاف بودن از مالیات
• کاهش ریسک نگهداری از سرمایه‌ی ریالی
• اولویت تحویل کالا به خریداران در بورس نسبت به سایر خریداران
• خرید و فروش بر خط
• امکان صدور واحدهای سرمایه‌گذاری مختلف
• قیمت منصفانه نفت خام نسبت به قیمت جهانی
• توسعه ابزارهای مالی مشترک با بازارهای مالی دیگر
• امکان وثیقه قرار دادن گواهی‌ها برای دریافت انواع تسهیلات

معایب و ریسک‌های استفاده از گواهی سپرده نفتی

خرید و معامله گواهی سپرده نفت خام قطعا معایب و ریسک‌هایی نیز با خود به همراه خواهد داشت. از جمله این معایب می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• دسترسی محدود
• عدم شفافیت
• قیمت ناپایدار
• عدم اطمینان از دریافت سود و بازگشت سرمایه در زمان مشخص

از آنجایی که در حال حاضر تضمینی برای کف قیمت در بازار وجود ندارد، ورود و سرمایه‌گذاری در این بازار برای معامله‌گران جذابیتی ندارد. با این حال در آینده قطعا راهکارهایی برای از بین بردن و کاهش ریسک‌ها ایجاد خواهد شد.

برای آشنای با عوامل کاهش ریسک در بورس می توانید مقاله: 5 راهکار طلایی برای کاهش ریسک سرمایه گذاری در بورس و بازار سرمایه! را مطالعه نمایید.

درامد فروش این گواهی در چه چیزی صرف می‌شود؟

احتمالا این سوال برای سرمایه‌گذاران مطرح می‌شود که درآمد حاصل از فروش اوراق گواهی سپرده نفتی چگونه و در کجا هزینه می‌شود؟ به طور کلی باید گفت تمام درآمدهای حاصل از فروش این گواهی‌های سپرده به حساب شرکت ملی نفت واریز می‌شود و طبق معمول روال مالی این شرکت، تقسیم می‌شود. این گواهی‌ها به صورت ارزی سفارش‌گیری و قیمت‌گذاری می‌شوند اما خرید آنها به صورت ریالی انجام می‌شود.

هزینه انبارداری نفتی برای گواهی سپرده نفت خام چقدر است و بر عهده کیست؟

پیشتر هم اشاره کردیم که تا مدت زمان 18 ماه از خریداران هزینه‌ی انبارداری دریافت نخواهد شد اما پس از گذشت این مدت، به مدت 36 ماه خریداران باید هزینه‌ای با ارزش 2 درصد ارزش روز گواهی را برای انبارداری پرداخت کنند.

اگر سرمایه‌گذاران در بازه‌ی زمانی 18 ماه اول یا دوم این گواهی‌ها را خریداری کنند، هزینه‌ی انبارداری آنها به میزان مدت زمان مالکیت بر گواهی، تقسیم بر دوره‌ی 36 ماه (معادل 1096 روز) و ضرب در 2 محاسبه می‌شود.

گواهی سپرده نفت خام چقدر کارمزد دارد؟

گواهی سپرده نفتی مانند سایر گواهی‌های سپرده شامل کارمزد معاملات بورس می‌شود که به تایید سازمان بورس و اوراق بهادار رسیده است. کارمزد و مالیات معاملاتی مستقیما از حساب سرمایه‌گذار در نزد کارگزاری کم می‌شود.

تفاوت گواهی سپرده نفتی و اوراق سلف نفتی چیست؟

همانطور که گفتیم گواهی سپرده نفتِ خام و میعانات گازی برای تسهیل فروش و معامله نفت خام در بازار بورس انجام می‌شود و خریداران می‌توانند با ارائه‌ی این گواهی به شرکت نفت، نفت خام دریافت کنند. اما در مقابل اوراق سلف موازی استاندارد نفتی اوراقی هستند که برای تامین مالی عرضه می‌شوند.

در واقع این نوع اوراق از نوع اوراق بدهی هستند و برای تامین هزینه‌های تولید نفت صادر می‌شوند و حداقل سود تضمین‌شده را دارند. تضمین اوراق سلف نفتی با ابزار اختیار معامله انجام می‌شود تا اگر در زمان تحویل قیمت نفت کاهش پیدا کرد، سود سرمایه‌گذار در یک مقدار مشخص بماند و از آن کمتر نشود.

ماهیت گواهی سپرده نفتی با اوراق سلف نفتی متفاوت است و البته سود تضمین‌شده نیز ندارد و با افزایش قیمت نفت، سود سرمایه‌گذار نیز افزایش می‌یابد.

چند نکته در مورد گواهی سپرده نفت خام و میعانات گازی

در خصوص معامله سپرده نفت خام سنگین نکاتی وجود دارد که باید حتما آنها را در نظر داشته باشید. در ادامه این نکات را ذکر می‌کنیم.

• حداقل میزان خرید گواهی سپرده نفتی 1000 گواهی معادل 1000 بشکه است.
• سررسید این اوراق تا اسفند ماه سال 1404 تعیین شده است (مدت 36 ماه)
• هزینه‌های انبارداری تا 18 ماه لحاظ نمی‌شود و پس از آن مالک گواهی باید هزینه‌های مذکور را پرداخت نماید.
• مالک گواهی سپرده نفتی می‌تواند در صورت نیاز برای تحویل فیزیکی محموله خود اقدام کند.
• کارمزد معاملات گواهیِ سپرده نفت خام از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار تعیین می‌شود.
• ثبت سفارش و قیمت‌گذاری این اوراق سپرده به صورت ارزی اما پرداخت آن به صورت ریالی انجام می‌شود.
• این اوراق دارای بازارگردان است.
• نرخ تسعیر ارز بر اساس نرخ حواله ذکر شده در سامانه سنا است.
• در حال حاضر انبارهای نفتی خارک و انبار میعانات گازی پارس جنوبی دارای مجوز هستند.

گواهی سپرده نفتی و میعانات گازی با چه نمادی معامله می‌شود؟

گواهی سپرده نفتِ خام سنگین با سررسید اسفند 1404 با نماد “نفتگ0412پ1د” و گواهی سپرده میعانات گازی شرکت ملی نفت ایران با سررسید اسفند 1404 با نماد “میعا0412پ1د” معامله می‌شود. برای خرید این اوراق نیز می‌توانید به سایت بورس انرژی ایران سر بزنید.

گواهی سپرده نفت خام از چه زمانی قابل معامله است؟

معاملات گواهی سپرده نفتی از اسفند 1401 آغاز شده است و تا اسفند 1404 قابل معامله خواهد بود.

ایا گواهی سپرده نفت خام دارای سود تضمینی و هزینه تامین مالی است؟

پاسخ این سوال خیر است زیرا گواهی سپرده نفتی و میعانات گازی در دسته اوراق بدهی قرار نمی‌گیرد و به عنوان اوراق بهادار شامل سود تضمینی و هزینه‌ی تامین مالی نیست.

آیا برای کاهش ریسکی که از نوسانات قیمت جهانی نفت متوجه معامله‌گران می‌شود تدبیری صورت گرفته است؟

بله. برای کنترل قیمت این گواهی‌های سپرده از بازارگردان استفاده خواهد شد و بعلاوه در مراحل بعدی ارائه‌ی این گواهی سپرده، تصمیم بر راه‌اندازی صندوق‌های کالایی حامل انرژی است که واسطه‌ای برای کاهش ریسک معاملات در بازار باشند.

در موعد سررسید تحویل، تکلیف گواهی‌های سپرده نفت خام باقی‌مانده در دست اشخاص چه می‌شود؟

افرادی که گواهی‌های سپرده نفت خام دارند که به حد نصاب نرسیده و زمان سررسید آن نیز به پایان رسیده، با کسر هزینه‌های مربوط به Roll Over به یک نماد جدید منتقل خواهند شد.

معاملات گواهی سپرده نفت خام ریالی است یا دلاری؟

همانطور که در این مطلب نیز اشاره کردیم، محاسبه‌ی قیمت‌ها به صورت ارزی و به دلار انجام می‌شود اما تسویه به صورت ریالی خواهد بود. برای تسویه ریالی نیز نرخ تسعیر بر مبنای سامانه معاملات الکترونیک محاسبه می‌شود.

آیا گواهی سپرده نفتِ خام تعهدی برای دولت‌های بعدی ایجاد می‌کند؟

از آنجایی که این گواهی‌های سپرده نفتی با تحویل 100% محموله نفت خام یا میعانات گازی همراه هستند، هزینه‌ی جدیدی برای دولت و تعهدی برای دولت‌های بعدی ایجاد نمی‌کند.

سرمایه‌گذار خارجی چگونه می‌تواند از گواهی سپرده نفت خام استفاده کند؟

سرمایه‌گذاران خارجی می‌توانند با خرید گواهی سپرده نفتی و تحویل گرفتن محموله‌ها، سرمایه‌خود را به صورت ارزی حفظ کنند. به این ترتیب می‌توان گفت این گواهی برای تضمین برگشت پول سرمایه‌گذاران خارجی نیز هست.

آیا معاملات ثانویه اوراق گواهی سپرده نفت خام شامل مالیات بر ارزش افزوده است؟

طبق مصوبه قانون بودجه سال 1401 مجلس شورای اسلامی و قانون مالیات بر ارزش افزوده، معامله گواهی سپرده نفتی شامل مالیات بر ارزش افزوده نیست.