فرابورس چیست: همه چیز درباره فرابورس ایران + تاریخچه

در بازار امروز که تورم بیداد می‌کند، خیلی از افراد به دنبال یک منبع درآمد دیگر هستند. در این بین، برخی رو به سرمایه‌گذاری در بازار بورس می‌آورند. اگر بتوانید به طور هوشمندانه و با مدیریت ریسک در بازار بورس سرمایه‌گذاری کنید، می‌توانید در کنار شغل اصلی منبع درآمد خوبی داشته باشید. برای همین هم بهتر است که با مفاهیم مختلف بازار بورس از جمله مفهوم فرابورس آشنا شوید. فرابورس در بازار سرمایه بازاری است که می‌توانید در آن سرمایه‌گذاری‌های متنوعی روی دارایی‌ها و سهم‌های مختلف داشته باشید. در ادامه این مطلب به این مساله می‌پردازیم که فرابورس چیست و انواع آن چه هستند و این که فرابورس چند بازار دارد.

فرابورس چیست؟

فرابورس یعنی چه؟ در بازار بورسی ایران شرکت‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانند روی کالا و دارایی سرمایه‌گذاری کنند. با این حال، شرکت‌هایی هم هستند که شرایط ورود به بازار بورس ایران را ندارند. این شرکت‌ها می‌توانند در بازار فَرابورس روی کالاها و دارایی‌ها سرمایه‌گذاری کنند.

بنابراین می‌توان گفت بازار فرابورس یک بازار معاملاتی است که در آن شرکت‌ها به طور مستقیم و بدون نیاز به واسطه برای معامله، می‌توانند سهام کالا و دارایی‌های مختلف را خرید و فروش می‌کنند. بازار بورس خود از چند بازار زیر مجموعه تشکیل شده و در کل، شرایط معامله کردن در آن نسبت به شرایط معامله در بازار بورس انعطاف‌پذیرتر است.

فَرابورس چیه؟ فَرابورس به انگلیسی OTC market بازاری است که وقتی شرکت‌ها توانایی و شرایط ورود به بازار بورس ایران را ندارند می‌توانند وارد این بازار شوند.

تاریخچه فرابورس ایران چیست؟

تاریخچه فرابورس در ایران به سال ۱۳۸۷ شمسی برمی‌گردد. در آغاز تاریخچه شرکت فَرابورس ایران، سازمان بورس و اوراق بهادار بخش فرا بورس را برای توسعه بازار و شرکت‌هایی تاسیس کرد که به بازار سرمایه و بورس دسترسی نداشتند. به این ترتیب، سازمان فَرابورس ایران در سال ۱۳۸۷ تاسیس شد. سپس، یک سال بعد در مهر ماه سال ۱۳۸۸ به صورت رسمی فعالیت خود را شروع کرد. اکنون این بازار مالی تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار در حال فعالیت است.

تاریخچه بورس و فَرابورس در ایران چیست؟ در اصل، تاریخچه تاسیس فَرابورس به سال ۱۳۸۷ شمسی باز می‌گردد و در سال ۱۳۸۸ این شرکت به طور رسمی شروع به کار کرد.

ساختار بازار فرابورس چگونه است؟

همانطور که قبلاً اشاره کردیم، بازار فرابورس ایران چند بازار زیر مجموعه دارد. شرایط پذیرش این بازارها برای شرکت‌های مختلف، متفاوت است. برای مثال، در راس بازار فَرابورس بازار اول قرار دارد که در آن شرکت‌های سهام عام که شرایط خاص آن را برآورده کردند، می‌توانند سرمایه‌گذاری کنند.

بازار دیگر بازار ثانویه فَرابورس است که شرایط این بازار برای پذیرش شرکت‌ها منعطف‌تر است. در نتیجه، شرکت‌هایی که بخواهند سریعتر وارد بازار فَرابورس شوند، وارد بازار دوم آن می‌شوند.

بازار دیگر در فرا بورس هم بازار پایه است که شرکت‌هایی را وارد خود می‌کند که به خاطر ضوابط قانونی باید در بازار فَرابورس ثبت شود.

در بازار فَرابورس، بازار ابزارهای نوین مالی هم وجود دارد که فقط در آنها معامله اوراق بهادار صورت می‌گیرد. به غیر از این بازارها، بازار نوآفرین و بازار توافقی هم جزو بازارهای فَرابورس هستند.

بازارهای زیر مجموعه شرکت فرابورس ایران کدامند؟

همانطور که توضیح دادیم، فرابورس خود از چند بازار فرعی و کوچکتر تشکیل شده است . در این بازارها، شرایط و قوانین برای پذیرش برای شرکت‌های مختلف، متفاوت است. بنابراین، بازار های فَرابورس در دسته‌های مختلف طبقه‌بندی می‌شوند و عبارتند از:

1. بازار اول و دوم فرابورس چیست؟

در فرابورس بازار اول مکانی است که شرکت های فَرابورس برای اولین بار نام تجاری خود را ثبت می‌کنند. در این بازار، شرکت‌ها سهام جدید خود را برای فروش به سرمایه‌گذاران عرضه می‌کنند. در کل، بازار اول فَرابورس شرایط و قوانین سخت‌تری نسبت به بازارهای دیگر فَرابورس دارد. با این وجود، ریسک سرمایه‌گذاری در آن نسبت به بازارهای دیگر کمتر است.

بازار دوم فرا بورس

بازار دیگر فَرابورس بازار دوم است. اما بازار دوم فَرابورس یعنی چی؟ در بازار دوم فَرابورس هم مثل بازار اول شرکت‌ها سهام عام خود را خرید و فروش می‌کنند. با این وجود، بازار دوم، قانون فَرابورس برای پذیرش شرکت‌ها منعطف‌تر است. در نتیجه، شرکت‌هایی جذب بازار دوم می‌شوند که در فَرابورس، شرایط پذیرش شرکت در بازار اول آن را برآورده نکرده باشند.

این شرکت‌ها بیشتر شرکت‌هایی هستند که حجم کوچکی دارند یا هدفشان تبدیل شدن از شرکت سهامی خاص به فَرابورس سهامی عام است تا بتوانند سرمایه خود  را زیادتر کنند.

فرق بازار اول و دوم فرابورس

مورد اصلی فرق بازار اول و دوم فَرابورس در شرایط پذیرش شرکت‌ها و ریسک سرمایه‌گذاری در آنها است. تفاوت بازار اول و دوم فَرابورس بیش از همه به ماهیت شرکت‌هایی که در آن فعالیت می‌کنند بستگی دارد. اصولاً شرکت‌هایی که در بازار دوم هستند شرکت‌های کوچک‌تر و با سرمایه کمتر هستند.

دامنه نوسان بازار اول و دامنه نوسان در بازار دوم فَرابورس 5 درصد مثبت و منفی است. این یعنی که قیمت هر سهم در هر روز معاملاتی در فَرابورس می‌تواند حداکثر تا همین میزان افزایش یا کاهش یابد.

2. بازار فرابورس پایه چیست؟

منظور از بازار پایه فرابورس چیست؟ در بین بازارهای فَرابورس بازار پایه ایران بازاری است که در آن شرکت‌هایی ثبت می‌شوند که اجازه فعالیت در بازار بورس و فَرابورس را ندارند. در نتیجه، در شرایط پذیرش در بازار پایه فَرابورس شرکت‌ها به خاطر ضوابط قانونی باید در بازار پایه فَرابورس ثبت شوند. اما انواع بازار پایه فَرابورس چه هستند؟

برای خرید از بازار پایه فرابورس، این بازار دارای سه زیر مجموعه است که شامل بازار پایه زرد، نارنجی و قرمز می‌شود. در ادامه در خصوص هر کدام بیشتر توضیح خواهیم داد.

بازار زرد فرا-بورس چیست؟

یکی از تابلوهای بازار پایه فَرابورس بازار پایه زرد است. اما منظور از بازار پایه زرد فَرابورس چیست؟

در تابلوی بازار پایه فَرابورس زرد دامنه نوسان قیمت سهم های لیست نمادهای بازار پایه زرد ۳ درصد است. منتها اگر سهمی در بازار فَرابورس پایه زرد به مدت سه روز پشت سر هم در صف خرید یا فروش باشد، دامنه نوسان بازار پایه زرد برای آن سهم به ۵ درصد هم می‌رسد. علاوه بر این، حداقل خرید بازار پایه فَرابورس در تابلو زرد فَرابورس باید ۵ میلیون تومان باشد.

بازار پایه زرد فَرابورس یعنی چه؟ تابلو پایه زرد بازار فَرابورس ایران یکی از زیرمجموعه‌های بازار پایه فَرابورس ایران است. معمولا در این بازار دامنه نوسان قیمت سهم‌ها 3 درصد است. همچنین، حداقل خرید در بازار پایه فَرابورس 5 میلیون تومان است.

بازار پایه نارنجی فَرابورس چیست؟

در تابلو نارنجی بازار پایه فرابورس هم بنابر دستورالعمل معاملات بازار پایه فَرابورس دامنه نوسان قیمت یک سهم معمولاً ۲ درصد است. اما اگر این سهم به مدت سه روز پشت سر هم در صف خرید یا فروش لیست نمادهای بازار پایه نارنجی باشد دامنه نوسان آن به ۴ درصد هم می‌رسد.

( سبدگردانی چیست: آشنایی با مفهوم سبدگردانی در بورس .)

بازار پایه قرمز فَرابورس چیست؟

بعد از بازار پایه فرابورس تابلو زرد و نارنجی به بازار پایه قرمز در فرابورس می‌رسیم که یکی از پرریسک‌ترین بازارهای فرابورس است. قیمت سهام های تابلو قرمز بازار پایه فرابورس معمولاً یک درصد است. با این حال، اگر سهم در بازار پایه در فرابورس قرمز به مدت سه روز پشت سرهم در صف خرید یا فروش باشد، دامنه نوسان قیمت آن به دو درصد هم می‌رسد.

بر طبق قوانین بازار پایه فرابورس، لیست شرکت های بازار پایه فرابورس شرایط پذیرش خاص خود برای ورود به بازار های پایه فرابورس زرد نارنجی و قرمز پایه را دارند.

3. بازار ابزارهای نوین مالی فَرابورس ایران چیست؟

بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس هم یکی از بازارهای زیر مجموعه فرابورس است. منتها ابزارهای نوین مالی در بازار سرمایه ابزارهای مالی به غیر از سهام معامله می‌شوند. این ابزارهای مالی معمولاً اوراق بهادار، اوراق مشارکت یا اوراق سرمایه‌گذاری و صکوک هستند. مدیریت ابزارهای نوین مالی بورس تهران در حال حاضر بر عهده وحید مطهری نیا است.

(جهت دریافت مشاوره و سرمایه گذاری در بورس به وبسایت  اینوستو مراجعه فرمایید.)

4. بازار SME فَرابورس چیست؟

SME مخفف چیست؟ در فرابورس تعریف SME به معنای بنگاه‌ها یا شرکت‌های کوچک و متوسط است. اگر بخواهیم تعریفی از SME در هر کشور داشته باشیم، باید بگوییم که هر کشور تعریف یکسانی از SME ندارد.

این به این خاطر است که کشورهای مختلف بر اساس معیارهای متفاوت، مثل تعداد کارمندان، میزان پول سرمایه‌گذاری شده در بنگاه، ارزش دارایی‌های بنگاه یا شرکت، میزان فروش در سال و نوع مالکیت آن SME را تعریف می‌کنند.

با این حال، بازار SME که همان بازار شرکت‌های بنگاه‌های کوچک و متوسط است را می‌توان به سه دسته کلی شرکت‌های بسیار کوچک، کوچک و متوسط تقسیم کرد.

بازار SME چیست؟ بازار SME به بازاری می‌گویند که از بنگاه‌های اقتصادی یا شرکت‌های با سایز کوچک و متوسط تشکیل شده است.

بازار SME در ایران

تعریفی که اداره آمار بانک مرکزی و مرکز آمار ایران از بنگاه‌های SME دارد، متفاوت است. بنابر آمار این مرکز، بنگاه‌ها یا شرکت‌هایی که پرسنل کمتر از ۱۰ نفر داشته باشند، جزو بنگاه‌های SME خرد محسوب می‌شوند. اما بنگاه‌هایی که بین ۱۰ تا ۴۹ نفر پرسنل و کارمند دارند، جزو بنگاه‌های کوچک هستند. بنگاه‌هایی هم که بین ۵۰ تا ۹۹ نفر پرسنل دارند بنگاه متوسط محسوب می‌شوند.

شرکت‌هایی که تعداد کارمندانشان بیش از ۱۰۰ نفر است شرکت‌های بزرگ به حساب می‌آیند.

تعریف وزارت صنعت، معدن و تجارت از SME

از سوی دیگر، وزارت صنعت، معدن و تجارت هم تعریف مختلفی از SME دارد. بنابر تعریف این وزارت، بنگاه‌هایی که پرسنل آن کمتر از ۵۰ نفر است، در لیست شرکت های کوچک و متوسط در ایران قرار می‌گیرند. بنابر تعریف سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی هم بنگاه‌هایی که مقدار پرسنل آنها بین ۵ تا ۵۰ نفر است جزو لیست شرکت های کوچک و متوسط فرابورس در نظر گرفته می‌شوند.

تعداد شرکت های کوچک و متوسط در ایران دقیقاً مشخص نیست اما بنابر آمار غیر رسمی این شرکت‌ها حدود ۹۶ درصد از کل بنگاه‌های اقتصادی کشور را تشکیل می‌دهند.

5. بازار توافقی فرابورس چیست؟

بازار توافقی فرابورس یکی از زیر مجموعه‌های این بازار است. نمادهای بازار توافقی فرابورس شرکت‌هایی هستند که در بازار بورس یا فرابورس پذیرفته نشده‌اند. معاملاتی که در بازار توافقی انجام می‌شوند معمولاً به صورت عمده یا بلوکی هستند. به غیر از شرکت‌ها افراد حقیقی هم می‌توانند نحوه خرید و فروش سهام در بازار پایه فرابورس را انجام دهند.

برای ورود به بازار توافقی، متقاضیان باید اول در کارگزاری بیانیه پذیرش ریسک برای خرید و فروش سهام فرابورس در بازار توافقی را امضا کنند. سپس، می‌توانند حسابرس خود برای بازار توافقی را انتخاب و برای ثبت سفارش مبلغ اسمی سهم مورد نظر را پرداخت کنند.

بنابر دستورالعمل بازار توافقی فرابورس، برای ورود به بازار توافقی فرابورس ایران باید بیانیه پذیرش ریسک را حتماً امضا کنند.

مزایای ورود و سرمایه گذاری در فَرابورس چگونه است؟

اگر می‌خواهید وارد بازار فرابورس شوید، سرمایه‌گذاری در این بازار می‌تواند مزایای مختلفی داشته باشد. برای مثال، اگر شرکتی شما نتوانسته وارد بازار اول یا دوم بورس شود، می‌توانید وارد بازار فرابورس شوید چرا که شرایط راحت‌تری برای سرمایه‌گذاری دارد.

همچنین، تمام بازارهای فرابورس به غیر از بازار پایه آن امکانات ویژه‌ای برای معافیت مالیاتی دارند که می‌تواند به نفع سرمایه‌گذاران تازه وارد در بازار بورس باشد. از سوی دیگر، اگر می‌خواهید از تسهیلات بانکی استفاده کنید، می‌توانید از سهام شرکت‌هایی که در فرابورس قابل معامله هستند به عنوان وثیقه برای دریافت آنها استفاده کنید.

بازار فرابورس بازارهای متنوعی برای سرمایه‌گذاری دارد که می‌تواند انتخاب‌های شما برای سرمایه‌گذاری را گسترده‌تر کند.

مزایای ثبت شرکت‌ها در فَرابورس چیست؟

اگر شخص حقیقی نیستید که دارای یک شرکت بوده و می‌خواهید در بازار فرابورس هم سرمایه‌گذاری کنید، سرمایه‌گذاری در این بازار می‌تواند به نفع شما باشد. برای مثال، یکی از این مزایا این است که با فروش سهام شرکت می‌توانید سرمایه شرکت را افزایش بدهید و با استفاده از آن منابع مالی را به آسانی برای پروژه‌ها تامین کنید.

همچنین، با ثبت و ورود به بازار فرابورس می‌توانید نقدشوندگی سهام‌ها را بیشتر کنید. یک مزیت دیگر استفاده از ویژگی معافیت مالیاتی در فرابورس است. قبلاً هم گفتیم که خیلی از بازارهای فرابورس به غیر از بازار پایه دارای معافیت مالیاتی هستند. علاوه بر این، وقتی که وارد بازار فرابورس می‌شوید، می‌توانید شفافیت در مورد وضعیت مالی بازار و در نتیجه اعتبار آن را بیشتر کنید.

با ثبت شرکت در فرابورس، در ازای وثیقه گذاشتن می‌توانید سهام تسهیلات بانکی دریافت کنید.

نحوه و شرایط خرید و فروش سهام در شرکت فرابورس چه هستند؟

برای خرید و فروش سهام در بازار بورس باید روند مشابه با ثبت نام در بازار بورس را طی کنید. برای مثال، اگر اصلاً در بازار بورس یا فرابورس ثبت نام نکرده‌اید، اول باید کد بورسی دریافت کنید. این کد بورسی برای هر دو بازار یکسان است. در نتیجه، اگر از قبل کد پستی برای بازار بورس داشته‌اید، می‌توانید از آن در بازار فرابورس هم استفاده کنید.

بعد از اینکه کد بورسی را دریافت کردید، باید در سایت سجام ثبت نام کنید. پس از آن باید یک کارگزاری را انتخاب و در سایت سجام احراز هویت کنید. کارگزاری‌های مختلف روند ثبت نام و خرید و فروش سهام برای مشتریان خود در بورس و فرابورس را آسان می‌کنند. اگر هم آنها سامانه آنلاین داشته باشند، در این سامانه اطلاعات و آمار دقیقی از فرابورس قیمت سهم و شاخص‌های مختلف بازار بورس را در اختیار مشتریان خودشان قرار می‌دهند.

(سامانه سجام: همه چیز در مورد سامانه جامع اطلاعات مشتریان!)

آیا در فرابورس افزایش سرمایه رخ داده است؟

بله در یکی از مجامع عمومی فوق‌العاده برای شرکت فرابورس لایحه افزایش سرمایه ۲۵ درصدی برای فرابورس به تصویب رسید. در این لایحه مجمع پیشنهاد افزایش سرمایه این بازار را به میزان ۲۱۰۰ میلیارد ریال مطرح و تصویب کرد.

این میزان افزایش سرمایه شامل مبلغ ۵۰۰ میلیارد ریال می‌شود که به اندوخته احتیاطی و ۱۶۰۰ میلیارد ریال که به محل سود انباشت تعلق دارد. به این صورت، مبلغ کل سرمایه ثبت شده که قبلاً برای بازار فرابورس ۸۴۰۰ میلیارد بود به هزینه ۱۰ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال افزایش پیدا کرده است.

چه شرکت‌هایی در فرابورس ثبت نام کرده اند؟

فرابورس به خاطر بازارهای متنوعی که دارد شرکت‌های مختلفی از صنایع مختلف در آن ثبت نام کرده‌اند. برای مثال، شرکت مادیران از صنایع نفتی و شرکت فلات در صنایع معدنی در این بازار فعالیت می‌کنند. همچنین، در زمینه سرمایه‌گذاری شرکت صادرات صبا و تامین آریان در بازار فرابورس فعالیت دارند.

علاوه بر این، شرکت‌های مازون پتروشیمی یکی از شرکت‌های فعال در صنایع شیمیایی و شرکت هرمز فولاد هرمزگان هم در زمینه فلزات اساسی در بازار فرابورس ثبت نام کرده‌اند.

گستره شرکت‌های ثبت شده در بازار فرابورس متنوع است و این‌ها فقط چند تا از شرکت‌های متعدد هستند که در این بازار فعالیت می‌کنند.